Ciekawe, jak skwitowałby niniejszy artykuł Stanisław Jerzy Lec, który sformułował XI przykazanie: „Nie cudzysłów!”. Na szczęście znany aforysta pragnął tylko w przywołanej sentencji wyrazić sprzeciw wobec przypisywania sobie cudzych poglądów i traktowania ich jako swoich własnych. Bynajmniej nie namawia do unikania stosowania cudzysłowu. Wręcz przeciwnie – sygnalizuje ironicznie, by się nim właśnie posługiwać, jeżeli cytujemy czyjeś słowa, odwołujemy się do opinii innych osób. Funkcjonalność cudzysłowu pozostaje bezsprzeczna. Kwestią wymagającą omówienia jest natomiast poprawne użycie tego znaku.

Jaki cudzysłów zastosować?

W polskiej typografii obowiązuje znak „”, tzw. cudzysłów apostrofowy. Dopuszcza się także stosowanie w określonych sytuacjach cudzysłowu ostrokątnego. Błędem wynikającym z zaniedbania nazwałabym natomiast posługiwanie się tzw. amerykańskim cudzysłowem, który oznaczany bywa za pomocą dwóch prostych kresek otwierających u góry i takich samych zamykających. Do przełknięcia wydaje mi się jeszcze używanie tychże pionowych kresek we wpisach na portalach społecznościowych, na których komentarze mają luźny, niezobowiązujący charakter. Gorzej gdy amerykański cudzysłów zaczyna opanowywać inne teksty, nieraz oficjalne lub, o zgrozo, wystawione na widok publiczny (np. na tablicach upamiętniających).

Dlatego też należy pamiętać o tym, by dokonać przekształcenia amerykańskich cudzysłowów rozpowszechnionych w języku angielskim na te rodzime. Zaniechanie w tej mierze – przyznać trzeba – trąci brakiem fachowości, o czym wspominałam już we wpisie zatytułowanym Rzecz o „drobiazgach”. Pamiętajmy, że takie detale jak cudzysłowy, problem z dywizem i myślnikiem łatwo przeoczyć, ale to dbałość o szczegóły czyni z nas profesjonalistów.

Towarzysze cudzysłowu

Warto przy okazji przypomnieć regułę mówiącą o stosowaniu innych znaków interpunkcyjnych w sąsiedztwie cudzysłowu. Koleżanka kropka zawsze znajdzie się za cudzysłowem, zaś położenie pytajników i wykrzykników uzależnione jest od tego, do której części wypowiedzi odnosi się określony znak interpunkcyjny. Jeżeli pytajnik należy do fragmentu ujętego w cudzysłów, wówczas umieszczamy go przed dwiema kreskami zamykającymi i na końcu dodajemy kropkę. Ta sama zasada obowiązuje w przypadku wykrzyknika. Przedstawione reguły ilustrują przykłady:

Powiedziała: „Nie sądzę, aby był to dobry pomysł”.

Zapytała: „Jak długo zamierzasz to jeszcze ukrywać?”.

Krzyknęła: „Nie obchodzą mnie problemy innych ludzi!”.

Inne kłopoty z cudzysłowem

Uważny czytelnik dostrzeże zapewne specyficzny sposób odmiany wyrazu „cudzysłów” w niniejszym artykule. Zastanawiający jest fakt, ile problemów może przysporzyć jeden wyraz. Cudzysłów znajdzie się w tym względzie na pewno w pierwszej dziesiątce. Często błędnie używa się w miejscowniku formy „cudzysłowiu”. Tymczasem „Słownik poprawnej polszczyzny” pod red. W. Doroszewskiego dopuszcza tylko formę „cudzysłowie”, odnotowując również formę dopełniacza, która brzmi „cudzysłowu”.

Ot, niby drobiazg, ale to już kolejny, o którym piszę. Warto zatem użyć wyobraźni, by uświadomić sobie, co by było, gdyby wszystkie te niby-drobnostki lekceważyć… Wtedy powstałby chyba niby-tekst.

Joanna Gruszczyńska